Zgodnie z art. 611 § 1 KRO sąd może orzec separację, jeżeli pomiędzy małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, a zatem kiedy całkowicie ustało ich wspólne pożycie. Jest to tzw. pozytywna przesłanka separacji. Zupełny rozkład pożycia przejawia się w ustaniu małżeńskiej więzi duchowej (uczuciowej), fizycznej (intymnej) oraz gospodarczej. W pewnych wypadkach przyjmuje się jednak, że przesłanka zupełności rozkładu została zrealizowana pomimo zachowania niektórych elementów więzi łączącej małżonków (np. kiedy utrzymują się elementy więzi o charakterze gospodarczym spowodowanym wspólnym zamieszkiwaniem małżonków). Dla orzeczenia separacji – w przeciwieństwie do rozwodu – nie jest konieczny trwały rozkład pożycia małżonków. Orzeczenie separacji jest oczywiście dopuszczalne, jeżeli rozkład pożycia jest nie tylko zupełny, lecz także trwały (zupełny rozkład pożycia jest bowiem wymaganiem minimalnym). Jednak jeżeli jeden z małżonków zażąda w takiej sytuacji orzeczenia rozwodu i żądanie to jest uzasadnione, sąd orzeka rozwód (art. 612 § 1 KRO). Jednak jeżeli orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, a żądanie orzeczenia separacji jest uzasadnione, sąd orzeka separację (art. 612 § 2 KRO).
Przesłanki orzeczenia separacji