Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego do płacenia alimentów.
Oceniając możliwości zarobkowe zobowiązanego zazwyczaj uwzględnia się wynagrodzenie ustalone zgodnie z przepisami Kodeksu pracy (wraz z uzupełniającymi je składnikami, jak premie, dodatki do wynagrodzenia, nagrody, świadczenia z funduszów socjalnych itp.) lub dochody z działalności gospodarczej. W przypadku kiedy zobowiązany rodzic osiąga systematycznie dochody także z innych źródeł (jak umowa o dzieło, umowa zlecenia lub inne umowy o świadczenie usług), należy uwzględnić także przeciętną wartość tychże dochodów. Jeżeli wysokość zarobków/dochodów w poszczególnych miesiącach jest zmienna, bierze się pod uwagę przeciętną wysokość zarobków z dłuższego czasu (zazwyczaj pół roku, bądź rok). Należy zauważyć, że na równi z wynagrodzeniem za pracę traktuje się uzyskiwanie przez zobowiązanego świadczenia z innych tytułów, w szczególności emeryturę, rentę (inwalidzką, odszkodowawczą), zasiłki z ubezpieczenia społecznego za czas niemożności pełnienia pracy, stypendia itp.
Nie w każdym wypadku określenie wysokości należnych uprawnionemu alimentów powinno następować jednak na podstawie uzyskiwanych w danym czasie przez zobowiązanego zarobków i dochodów. Osoba, na której ciąży obowiązek alimentacyjny względem swych dzieci niezdolnych jeszcze do samodzielnego utrzymania się, powinna bowiem w pełni wykorzystywać swe siły, kwalifikacje i uzdolnienia w celu uzyskiwania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb dziecka uprawnionego do alimentacji. Dlatego też w przepisie jest mowa o „możliwościach” zarobkowych zobowiązanego, a nie o rzeczywiście osiąganym przez niego dochodzie, czy wynagrodzeniu. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, jeżeli zobowiązany nie wykorzystuje posiadanych możliwości i w celu uchylenia się od świadczeń alimentacyjnych lub wskutek innych zawinionych przyczyn nie podejmuje pracy, odpowiedniej do przygotowania zawodowego, warunków zdrowotnych oraz realnie istniejących możliwości w rejonie jego zamieszkania, jego możliwości zarobkowe ocenia się według zarobków, jakie osiągnąłby, w przypadku gdyby podjął odpowiednie zatrudnienie. Podobnie jest wtedy, gdy wysokość zarobków zobowiązanego z podanych wyżej przyczyn rażąco odbiega od realnie istniejących możliwości zarobkowych (orz. SN z 9.1.1959 r., III CR 212/58).
Oceniając możliwości majątkowe zobowiązanego do płacenia alimentów należy uwzględnić cały jego majątek, w tym nieruchomości i rzeczy ruchowe (np. samochody), akcje, obligacje, rzeczy wartościowe itp. Dla zaspokojenia usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego dziecka zobowiązany może być nawet zobligowany do sprzedaży wartościowych składników swojego majątku (np. dla ratowania zdrowia lub życia dziecka). Jednak należy wskazać, że nie można wymagać od zobowiązanego aby zbyt składnik majątkowy, który stanowi jego główne źródło dochodu, jak np. WARSZTAT, czy też gospodarstwo rolne.
Oceniając zakresu możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego uwzględnia się także ciążące na nim obowiązki alimentacyjne względem innych osób, a więc np. obowiązki względem pozostałych dzieci zobowiązanego. Przy ocenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego należy brać także pod uwagę inne jego długi, niż te wynikające z obowiązków alimentacyjnych. Istotny jest jednak charakter tych zobowiązań. W wyroku z dnia 12.11.1976 r. (III CRN 236/76) Sąd Najwyższy stwierdził, że „na wysokość alimentów nie mogą mieć wpływu obciążające pozwanego w (niniejszej) sprawie sądowej koszty sądowe i koszty procesu. Także zadłużenie bankowe pozwanego nie może powodować ograniczenia należnych małoletniemu powodowi środków utrzymania i wychowania. Osoba bowiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, musi się z tym liczyć przy podejmowaniu wydatków na zakup mebli, telewizora, lodówki itp. i ich wysokość planować stosownie do posiadanych możliwości z uwzględnieniem wspomnianego obowiązku alimentacyjnego”.
W przypadku alimentacji małoletniego dziecka należy mieć jednak na uwadze utrwalone orzecznictwo , zgodnie z którym rodzice obowiązani są dzielić się z dziećmi nawet najmniejszymi (najskromniejszymi) dochodami. Rodzice nie mogą uchylić się od obowiązku alimentacyjnego na tej podstawie, że jego wykonywanie stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar (uchw. SN z 9.6.1976 r. , III CZP 46/75, uchw. SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, wyr. SN z 5.5.1998 r., I CKN 284/98).
„Przy ocenie zakresu obowiązku alimentacyjnego – należy brać pod uwagę także usprawiedliwione potrzeby własne zobowiązanego” (wyr. SN z 28.11.1975 r., III CRN 330/75, wyr. SN z 8.10.1976 r., III CRN 205/76). Zgodnie z przepisem art. 135 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, trzeba zachować rozsądną równowagę pomiędzy zaspokajaniem potrzeb uprawnionego, a poziomem życia zobowiązanego. Świadczenie alimentów nie może bowiem prowadzić do popadnięcia zobowiązanego w niedostatek (uchw. SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86).
Należy mieć jednak na uwadze, że możliwości zarobkowe zobowiązanego do płacenia alimentów mogą być z usprawiedliwionych przyczyn ograniczone lub wyłączone (między innymi na skutek niepełnosprawności, choroby, czy też np. podeszłego wieku). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego „możliwości świadczenia alimentów nie ma ten, kto nie posiada majątku, nie jest – ze względu na stan zdrowia – zdolny do pracy zarobkowej i nie otrzymuje świadczeń. Nie dotyczy to sytuacji przewidzianej w art. 136 k.r.o., gdy osoba zobowiązana do świadczeń alimentacyjnych, w ciągu trzech ostatnich lat przed sądowym dochodzeniem alimentów, bez ważnego powodu, zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty, albo gdy zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne” (uchw. SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86).